Regie: Lee Daniels | 130 minuten | drama, biografie | Acteurs: Andra Day, Garrett Hedlund, Natasha Lyonne, Leslie Jordan, Miss Lawrence, Trevante Rhodes, Dusan Dukic, Erik LaRay Harvey, Da’Vine Joy Randolph, Koumba Ball, Kate MacLellan, Kwasi Songui, Adriane Lenox, Letitia Brookes, Tyler James Williams, Warren ‘Slim’ Williams
‘Southern trees bear a strange fruit, Blood on the leaves and blood at the root, Black bodies swingin’ in the Southern breeze, Strange fruit hangin’ from the poplar trees’. Het zijn de eerste vier regels uit de jazzklassieker ‘Strange Fruit’, die in 1939 (!) voor het eerste werd gezongen door de legendarische jazzzangeres Billie Holiday. Wie goed luistert naar de tekst van het ruim tachtig jaar oude liedje zal nog altijd ijzingwekkende rillingen over de rug voelen. ‘Strange Fruit’ is een aanklacht tegen racisme die inslaat als een bom omdat het lynchen van Afro-Amerikanen zo krachtig en beeldend wordt beschreven dat je het voor je ziet gebeuren. Die enorme zeggingskracht was een van de redenen dat ook zangeres Nina Simone, die bekendstond als activiste, het lied opnam in haar repertoire. Holiday, die een generatie ouder was dan Simone en al overleden was voordat de mensenrechtenbeweging op gang kwam, greep ‘Strange Fruit’ aan om op haar eigen manier een politiek statement te maken.
‘The United States vs. Billie Holiday’ (2021) van regisseur Lee Daniels schetst een beeld van de laatste tien jaar uit het leven van de vermaarde maar getroebleerde jazzzangeres en legt daarbij de focus op de heksenjacht die de overheid op haar hield. Als we haar voor het eerst ontmoeten is Holiday (revelatie Andra Day) al een succesvol zangeres, die het niet kan nalaten het politiek getinte ‘Strange Fruit’ te zingen, tot grote frustratie van de autoriteiten die haar maar een provocateur vinden. Maar voor het zingen van een liedje kun je iemand natuurlijk niet arresteren, dus zoekt de ultraconservatieve en racistische FBI-topman Harry J. Anslinger (Garrett Hedlund) een andere manier om Holiday tegen te houden. Haar echtgenoot Monroe (Erik LaRay Harvey) dringt erop aan ‘Strange Fruit’ uit haar repertoire te schrappen, maar Billie houdt voet bij stuk. Het lied is haar manier om aandacht te vragen voor de gruwelijkheden waar zwarte mensen mee te maken hebben.
De zwakte van Billie blijkt, naast vallen op de verkeerde mannen, haar verslaving aan harddrugs en dus opent de Federal Bureau of Narcotics de jacht op haar, om de zangeres te kunnen aanklagen voor drugsfeiten. Anslinger rekruteert de charmante zwarte agent Jimmy Fletcher (Trevante Rhodes uit het Oscarwinnende ‘Moonlight’ uit 2016) om te infiltreren in de inner circle van de zangeres. Jimmy valt echter als een blok voor Billie en de twee beginnen een affaire.
‘The United States vs. Billie Holiday’ volgt de vertrouwde paden van de biopic: de ups en downs in (een deel van) het roerige leven van een bekende artiest worden met veel gevoel voor drama samengepakt tot een vereenvoudigd relaas dat prettig wegkijkt, ondanks de narigheid die er voorbijkomt. In hoeverre het lied ‘Strange Fruit’ nou echt een doorn in het oog was van de FBI, daarover bestaan de nodige twijfels, maar Daniels en scenarioschrijver Suzan-Lori Parks – die zich baseerde op het boek ‘Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs’ van Johann Hari – hebben natuurlijk het recht zich de nodige creatieve vrijheden te veroorloven. Al zou je dan wel een disclaimer verwacht (‘gebaseerd op op waargebeurde feiten’).
Storender dan de historische incorrectheid is het feit dat ‘The United States vs. Billie Holiday’ verhaaltechnisch nogal een rommeltje is. Het tempo schommelt heen en weer waardoor de balans zoekraakt en de film een fragmentarisch karakter krijgt. Bij de montage hadden er best wat van de 130 minuten afgeknabbeld kunnen worden, dat had het verhaal alleen maar ten goede gekomen. Ook stilistisch maakt Daniels er een potje van. Nou doet hij dat wel vaker (de volkomen misplaatste ‘eieren-met-spek’-montage uit ‘Precious’ (2009) staat bijvoorbeeld nog scherp op het netvlies), maar die ‘stijlswings’ zijn maar zelden effectief. Alleen met de confronterende, nachtmerrieachtige flashback naar Billies heftige jeugd bereikt hij het beoogde effect.
Gelukkig is daar Andra Day, die van huis uit zangeres is en nog niet eerder had geacteerd in een speelfilm tot ze tekende voor de rol van haar leven. Day overdondert met haar betoverende performance waarin ze zowel rauw en hard als kwetsbaar durft te zijn. Bovendien zingt ze alle liedjes zelf. Ze klinkt niet helemaal hetzelfde als Holiday (daar was er maar één van), maar brengt de liedjes wel met de juiste timing en overtuiging. Day verdiende geheel terecht een Oscarnominatie voor haar rol (niet slecht voor een debutante) en won diverse andere prijzen. Helaas krijgt ze weinig weerwerk. Rhodes is weliswaar charmant, maar weet zijn matig uitgewerkte personage geen diepgang mee te geven. Veel andere acteurs ben je alweer vergeten zodra ze het beeld uitlopen en voor Hedlund valt er geen eer te behalen in een rol die zo oppervlakkig en eenzijdig is dat je er treurig van wordt.
‘The United States vs. Billie Holiday’ is niet de beste film die Lee Daniels ooit gemaakt heeft. De illustere jazzzangeres verdiende een betere film om haar leven en werk te eren. Gelukkig is er in 1972 al een prima biografische film gemaakt (‘The Lady Sings the Blues’) met Diana Ross in de hoofdrol. Het thema rond racisme blijft urgent, maar had wat subtieler door dit levensverhaal van Holiday verweven kunnen worden. Al is subtiliteit natuurlijk niet per se Daniels’ sterkste kant.
Patricia Smagge
Waardering: 2.5
Bioscooprelease: 4 november 2021
DVD- en blu-ray-release: 9 maart 2022
Tags: filmrecensent | Patricia Smagge
